Piše: Ahmed Kulanić
Pisao sam prije nešto više od tri godine o izbjeglicama i problemima sa kojima se susreću na svom putu u potrazi za sigurnošću i boljim životnim uvjetima. Kako tada, tako i danas, dominantni evropski narativ, u najmanju ruku, nije blagonaklon prema izbjeglicama i migrantima te se u velikoj mjeri veže za sigurnosna, ali i demografska pitanja iste.
Prema podacima UN-a proteklih godina broj izbjeglica neprestano raste, tako da je u posljednjih sedamnaest godina taj broj porastao za nevjerovatnih 85 miliona u čitavom svijetu; ali istovremeno kada govorimo o evropskoj migratskoj krizi taj broj se značajno smanjuje (sa 390.423 u 2016. godini, na 136.953 u 2018.). Tako u kontekstu Evrope, iako svjedočimo smanjenju broja migranata, istovremeno se uvjeravamo u rast histerije koje ovo pitanje prozvodi, ali i nastanak populističkih pokreta i politika koje većinu svojih programskih i političkih ciljeva kreiraju upravno na anti-imigrantskoj tezi. Tokom protekle tri godine, koliko intenzivno traje migrantska kriza, evropska politička se scena u velikoj mjeri promijenila. Proces izlaska Britanije iz Unije (Brexit) koji se privodi kraju, te jačanje ekstremne desnice u državama članicama Unije bitne su odrednice promjene kursa politike unutar Evrope, posebno tokom posljednje dvije godine. Danas, u Italiji i Austriji stranke ekstremne desnice čine vladajuće koalicije, dok je na kritikama Merkelove politike otvorenosti granica i pozitivnog odnosa spram pitanja izbjeglica i migranata na evropskkom tlu, ekstremna politička partija pod nazivom „Alternativa za Njemačku“ (AfD) postala najjača opoziciona stranka u Njemačkoj. Nadalje, najava odlaska njemačke kancelarke Angele Merkel sa političke scene, kao jednog od najaktivinijih političkih zagovornika prihvata migranata, u velikoj mjeri moglo bi ojačati opozicione politike kako u Njemačkoj tako i unutar drugih evropskih zemalja spram navedenih pitanja.
Politika straha
Stigmatiziranje kao i veoma negativan ton, kako u medijima tako i među istaknutim političkim figurama, doprinijelo je veoma negativnom javnom mnijenju po pitanju izbjeglica. Tako prosjek onih koji se slažu da njihove države trebaju prihvatiti više izbjeglica nego do sada u dvedeset i sedam zemalja obuhvaćenih istraživanjem Pew istraživačkog centra iznosi svega 14%, dok istovremeno u prosjeku njih 45% kaže da taj broj treba biti manji ili čak nikako. Međutim, ukoliko promatramo samo evropske zemlje obuhvaćene ovim istraživanjem, može se uočiti (sa izuzetkom Španije 28%) da je prosjek onih koji zagovaraju veći prihvat izbjeglica iznosi svega 9%, dok se 55% stanovnika zalaže za manji ili nikakav prijem istih. Među državama u kojima se stanovnici u najvećoj mjeri protive prihvatanju izbjeglica nalaze se Grčka (82%), Mađarska (72%) i Italija (71%).
Politika straha kojom se vješto koriste određeni politički krugovi, čini mi se, preuzima primat nad politikom multikulturalizma i pluralizma među evropskom političkom elitom, kao i jačanje ideja ponovne nacionalizacije i primata nacionalnih politika u odnosu na širu – evropsku sa svim njenim karakteristima u velikoj mjeri usložnjava ukupnu društveno-političku sliku Evrope. Oživljavanje politike identiteta potpomognute ksenofobičnim, islamofobičnim i rasističkim istupima političkih lidera, što je najvidljivije u pitanjima vezanim za migrante, moglo bi vratiti Evropu sedamdeset godina unazad, kada je na temeljima politike identiteta i zloupotrebom iste fašizam harao Evropom – a oni „drugi“ i „drugačiji“ bili protjerivani i/ili ubijani.
Iako je na posljednjem zasjedanju Generalna skupština UN-a sa 181 glasom za, dva protiv (SAD i Mađarska) i tri suzdržana (Eritreja, Liberija i Libija) usvojila Globalni sporazum o izbjeglicama (Global Compact on Refugees) s obzirom na neobavezujući karakter Sporazuma, prihvatanje odredbi sporazuma zavist će od svake države pojedinačno. S tim u vezi, unutar Evropske unije već sada je došlo do velikog političkog rascjepa u pogledu usvajanja i implementacije navedenog sporazuma na nacionalnom nivou.
Pozicija Zapadnog Balkana
Iako je region Zapadnog Balkana pretežno smatran tranzitom u pogledu izbjeglica, usljed promjene politike EU-a te striktnije kontrole ulaska, ali i zatvaranja granica određenih članica EU-a (posebno na istoku) utjecalo je u velikoj mjeri da se čitav region počeo smatrati jednim od prvih prihvatnih centara i ključnih tačaka u kontekstu migracija. Dodatno zatvaranje granice od strane Hrvatske i Mađarske, te jače kontrole utjecale su da je veliki procenat izbjeglica promijenio rutu početkom 2018. godine, te se na svom putu za boljim životom sada usmjerio preko teritorije Bosne i Hercegovine, pokušavajući se domoći teritorija Evropske unije i zapadnoevropskih zemalja. U periodu januar-oktobar 2018. godine broj ilegalnih migranata koji su ušli na teritorij Bosne i Hercegovine se povećao za dvadesetišest puta u odnosu na isti period 2017. godine, tj. sa 812 na 20.879. U pogledu nacionalnosti najveći procenat je Pakistanaca (34%), zatim Iranaca (17%), Sirijaca (12%), Afganistanaca (12%), Iračana (9%) i ostalih nacionalnosti ukupno 16%. Veliki procenat izbjeglica ne zadržava se u BiH, dok njih između 3.000 i 6.000 (u zavisnosti od korištenja izvora podataka: IOM ili državne institucije) boravi unutar zemlje. U Bosni i Hercegovini trenutno postoji pet zvaničnih prihvatnih centara i svi se nalaze na teritoriji entiteta Federacija BiH, iako migranti dominantno ulaze preko istočne bosanskohercegovače granice prvo otvoreno pitanje jeste na koji način prelaze teritorij RS-a.
Mediji kao i politički predstavnici susjednih zemalja u potpunosti su prihvatili evropski narativ u pogledu izvještavanja o izbjeglicama, utječući i na taj način kreirajući veoma negativno javno mnijenje među stanovnicima istih. Tako je prema istraživanju Centra za mirovne studije Hrvatske vidljiv rast negativne percepcije stranaca i njhovog kulturnog naslijeđa (sa 30% 2013. godine, prema istovjetnom istraživanju na 41.5% u 2017. Populizam kao i oživljavanje ekstremne desnice najbolje se oslikava riječima splitskog gradskog vijećnika koji je u intervjuu novembra ove godine kazao: „Obzirom da ilegalci niti najmanje ne poštuju imigracijske zakone zemalja u koje dolaze, pa tako ni hrvatske zakone, u drugom redu, iza žice i granične policije bih postavio dobro opskrbljena mitraljeska gnijezda i najelitnije vodove vojske, čisto iz razloga da ilegalci vide ozbiljnost i da shvate da Hrvati nisu papci poput Šveđana“.
Otvorena pitanja pred bosanskohercegovačkom javnošću
U Bosni i Hercegovini do sada nije provedeno opsežno i cjelovito istraživanje o percepcijama izbjeglica i migranata, jedino javno dostupno i objavljeno jeste anketa Agencije Prime Communications za teritorij RS prema kojem se među stanovnicima RS-a prilikom susreta migranata dominatno javljaju negativne emocije/osjećanja (zabrinutost 48.3%, strah 29,5% i ravnodušnost 24.5%). Medijsko izvještavanje o izbjeglicama obiluje i pozitivnim i negativnim pričama koje za cilj pretežno imaju izazivanje društvenog straha i histerije. Serijal koji se po svojoj specifičnosti u ovom pogledu izdvaja jeste „#Bosanskaruta“ autora Adisa Nadarevića, koji za cilj ima humanije tretiranje i izvještavanje o migrantima i izbjeglicama koje se nalaze u BiH te kroz njihove lične životne priče približavanje istih široj bosanskohercegovačkoj javnosti, kao i kreiranje osjećaja empatije prema sudbinama. Otvorena pitanja koja ostaju pred cjelokupnom bosanskohercegovačkom javnošću, medijima ali i bh. političarima su pitanja koliko mi kao izbjeglička nacija (sa preko 1.6 miliona izbjeglica) možemo, šta jesmo i šta još možemo da učinimo po pitanju gostoprimstva izbjeglica dok borave u našoj domovini. Da li smo spremni izaći u susret djeci i omladini unutar izbjegličkih kampova i olakšati im boravak u našoj domovini ne samo putem donacija, već otvaranjem mogućnosti za nastavak njihovog školovanja, inkluzivnim pristupom, kao i integracijom u bosanskohercegovačko društvo u cjelini. Pred nama je trenutno potpuno jasna situacija: ili ćemo iskazati daleko poznato bosanskohercegovačko gostoprimstvo ili ćemo preuzeti narativ politike identiteta zbog kojeg su nad nama počinjeni zločin genocida i udruženog zločinačkog poduhvata.
